In HappyFlow hanteren we een doordachte stap-voor-stap methode om mensen een optimale ervaring te leren bereiken in het zwemmen en het lopen. HappyFlow leert je om in de flow te komen. Maar wat is die flow-ervaring, wat zijn de kenmerken ervan? Kun je echt leren om flow te ervaren? Ontdek het hier:
Het concept flow wordt vaak gebruikt in onze taal. Als iemand geconcentreerd een taak uitvoert, volledig in het moment is, dan zeggen we dat ‘zij in de flow zit’. In een situatie die leuk is maar die ons toch wat zorgen baart, kan een vriend ons aansporen met de raad ‘relax, ontspan, ga gewoon mee met de flow’. Maar het concept flow zoals het werd ontwikkeld door Mihalyi Csikszentmihalyi heeft een heel specifieke betekenis. Deze hoogleraar psychologie aan de universiteit van Chicago ging op zoek naar de kenmerken van de meest optimale ervaring die mensen in hun leven kunnen ervaren, of ‘de ervaring die alles wat wij doen zinnig maakt en ons genot schenkt’.
Indien we begrijpen wat de structurele kenmerken zijn van de optimale ervaring, dan kunnen we onze activiteiten vorm geven zodat we ons geluksgevoel verhogen.
Aanvankelijk analyseerde Mihalyi de ervaringen van tientallen honderd ‘experts’ –kunstenaars, sportmensen, musici, schakers en chirurgen. Vervolgens zette hij het onderzoek verder met zijn team en onderzochten zij de kwaliteit van de subjectieve ervaring bij honderden mensen over heel de wereld. Ze maakten gebruik van de ‘Experience Sampling Method’, hierbij hebben de respondenten een week lang een pieper op zak, en zodra die pieper afgaat moet de persoon noteren hoe hij of zij zich voelt en wat hij of zij aan het doen is. Uit het onderzoek bleek bij alle mannen en vrouwen, jongen mensen en oude mensen, mensen uit arme gezinnen en mensen uit rijke gezinnen, hun optimale ervaringen een aantal gemeenschappelijke kenmerken delen.
De combinatie van deze factoren resulteert in een intens genotsgevoel dat zeer de moeite waard is, zozeer zelfs dat men er over het algemeen veel voor over heeft om dat gevoel nog eens te ervaren. Indien we meer kennis hebben over de deelaspecten van het genotsgevoel, kunnen we controle over ons bewustzijn ontwikkelen, zodat zelfs de kleinste dingen in het leven bijdragen aan de ontwikkeling van het zelf. Wat zijn de gemeenschappelijke kenmerken van de optimale ervaring?
1. De ervaring doet zich voor tijdens een uitdagende bezigheid die beroep doet op onze vaardigheden.
De flow-activiteit doet beroep op je vaardigheden en plaatst je tegelijk voor een uitdaging die haalbaar lijkt.
Het eenvoudige woord Flow omschrijft goed hoe een handeling schijnbaar moeiteloos verricht wordt. Hoewel de flow-ervaring moeiteloos lijkt te verlopen is dat geenszins het geval. Ze vereist vaak een grote lichamelijke of geestelijke inspanning. Zonder het gebruik van de juiste vaardigheden zal de flow-ervaring niet van de grond komen. Een kleine verstoring van de concentratie reduceert alle voorgaande inspanningen tot nul.
De mate waarin we van een activiteit genieten is uiteindelijk afhankelijk van haar complexiteit. De kleine automatismen in ons dagelijks leven houden de verveling op afstand, maar voegen weinig toe aan de kwaliteit van de ervaring. Daarvoor zijn grotere uitdagingen en vaardigheden van een hoger niveau nodig. Is de taak te gemakkelijk dan kan het als saai worden ervaren, is het te complex dan leeft er frustratie. De kunst bestaat er in om een evenwicht te ontwikkelen tussen uitdaging en vaardigheid.
In de activiteit die het meeste genot brengt is de mogelijkheid tot handelen in evenwicht tot het individuele vermogen.
2. De activiteit heeft duidelijke doelen en verschaft ons feedback
In een flow-ervaring kun je volledig opgaan omdat de doelen duidelijk zijn en er onmiddellijke feedback is. Iemand zal pas van een bezigheid kunnen genieten wanneer hij leert zijn doelen duidelijk te stellen en wanneer hij feedback haalt uit de situatie. De soort feedback verschilt van activiteit tot activiteit. De tennisspeler ziet onmiddellijk of de bal binnen de lijn is, de bakker ruikt en ziet of het brood de goede vorm heeft, de muzikant hoort vaak onmiddellijk of zijn stuk goed gespeeld is. Wat de feedback waardevol maakt is de boodschap die ze aflevert: dat je op de goede weg bent of dat je doel bereikt is. Deze kennis schept orde in het bewustzijn en bekrachtigt de structuur van het zelf.
3. De activiteit vraagt concentratie
De flow ervaring vraagt volledige concentratie. Wanneer men van iets volledig wil genieten, dan dient men zich volledig te richten op de taak, dan is er in het bewustzijn geen plaats om irrelevante informatie te verwerken. Mede daarom brengt flow verbetering in de kwaliteit van de ervaring: de strak gestructureerde eisen van de activiteit leggen het bewustzijn orde op en sluiten wanorde uit. Het lijkt paradoxaal, maar het wordt bevestigd tijdens onderzoek, met een gefocuste geest kan je meer ontspannen dan met een geest die telkens afgeleid wordt of piekert over de zorgen van de dag.
4. Je hebt het gevoel van controle over de situatie.
In de flow ervaring ervaar je een gevoel van controle, je leert een situatie te beheersen. De persoon die in flow komt geniet niet zozeer van de controle, maar van het gevoel een moeilijke situatie meester te worden. Hierdoor krijgt je het gevoel in een wereld te leven waar de chaos is uitgeschakeld.
5. Je handelt met een intense, maar moeiteloze betrokkenheid, waardoor men niet wordt afgeleid door alledaagse zorgen en teleurstellingen.
Tijdens de flow wordt je volledig in beslag genomen door de activiteit, hierdoor is er weinig aandacht voor verleden, toekomst of andere tijdelijk irrelevante prikkels. In de woorden van de beroemde zeezeiler Moitessier ‘Je vergeet jezelf, je vergeet alles, behalve het spel van het schip en de zee, de golven waarop je danst, waardoor alles wat daar niet bij hoort niet in je gedachten komt’.
Dit ‘jezelf verliezen’ gaat soms vergezeld met een gevoel van eenwording met de omgeving, of dat nu een berg is, een team of een groep die samen een activiteit uitvoert. Mensen beschrijven soms dat ze ‘één lichaam worden’. Het is een uiterst bevredigende ervaring.
In het dagelijkse leven kunnen we ons bedreigd voelen in ons zelfbewustzijn. Op straat kun je mensen naar je zien grijnzen en je afvragen ‘Is er iets? Zie ik er vreemd uit?’ Wij worden tientallen keren per dag herinnerd aan de kwetsbaarheid van ons zelf. En elke keer moet de orde in onze bewustzijn hersteld worden, wat geestelijke energie kost.
Omdat de flow-activiteiten duidelijke doelen, vaste regels en bij onze vaardigheden passende uitdagingen hebben, is de kans klein dat het zelf bedreigd wordt.
Maar tegelijk heeft het zelf een zeer actieve rol in de optimale ervaring. Een goede hardloper is zich meestal sterk bewust van elke relevante spier in zijn lichaam, van het ritme van zijn ademhaling en van de lengte van zijn pas. Het verlies van het zelfbewustzijn is geen verlies van het zelf, maar slechts een verlies van het bewustzijn van het zelf. Wat aan het bewustzijn weet te ontsnappen is het idee van het zelf, de informatie die wij gebruiken om onszelf te vertellen wie wij zijn. Wanneer wij niet aan onszelf denken, krijgen we de kans om het idee van wie wij zijn uit te breiden. Verlies van het zelfbewustzijn kan dus leiden tot zelftranscendentie, tot een gevoel dat we de grenzen van ons bestaan verlegd hebben. Het gaat om een daadwerkelijk ervaren van een sterke wisselwerking met een ander, een wisselwerking die leidt tot een zeldzaam gevoel van eenheid met die doorgaans vreemde entiteiten. De zeiler ervaart de boot als een deel van zichzelf. De bergbeklimmer voelt een diepe band tussen zijn vingers en het steen, tussen het kwetsbare lichaam en de berg, de lucht en de wind. Het zelf dat deel uitmaakt van dit geheel of systeem, verlegt zijn grenzen en wordt complexer dan het was. Deze groei van het zelf doet zich alleen voor als er van de wisselwerking genoten kan worden, als het niet-triviale mogelijkheden tot actie biedt en constant een volmaakte vaardigheid vereist.
Er is een erg belangrijke en op het eerste gezicht paradoxale relatie tussen het gevoel jezelf in een flow-ervaring te verliezen en de sterkere aanwezigheid van het zelf nadien. Alsof dat verliezen van jezelf nu en dan nodig is om een sterker zelf te creëren. De reden hiervan is vrij duidelijk. In flow wordt iemand uitgedaagd zijn best te doen en worden zijn vaardigheden voortdurend op de proef gesteld. Op dat moment heeft diegene geen gelegenheid om na te denken over de invloed die deze ervaring op zijn zelf heeft. Als hij zich bewust wordt van zichzelf, kan de flow niet erg intens zijn geweest. Maar nadien, wanneer de activiteit voorbij is en het zelfbewustzijn een kans heeft zich te laten gelden, is het zelf waarover hij nadenkt niet hetzelfde als van voor de flow-ervaring: het is nu verrijkt met nieuwe vaardigheden en prestaties.
6. Je gevoel van tijd wordt getransformeerd.
Tijdens de flow-ervaring wordt de tijd ander ervaren. De tijd lijkt te vliegen, of de tijd lijkt opeens stil te staan.
7. In de flow-ervaring groei je in complexiteit.
Na de flow-ervaring is de organisatie van het zelf complexer dan daarvoor. Door steeds complexer te worden groeit het zelf. Complexiteit is het resultaat van twee algemene psychologische processen: differentiatie en integratie. Differentiatie impliceert een beweging naar uniciteit, een anders zijn. Integratie doelt op het tegengestelde: een vereniging met anderen, met ideeën en entiteiten buiten het zelf. Maar ook integratie van gedachten, intenties, gevoelens en alle zintuigen die op hetzelfde doel zijn gericht. De ervaring is in harmonie, het bewustzijn is in deze staat van diepe concentratie goed georganiseerd.
Alle flow-activiteiten hebben iets gemeen: ze verschaffen een gevoel van ontdekking, een beweging van het zelf naar een nieuwe werkelijkheid. Degene die de activiteit verricht wordt gedwongen beter te presteren, wat leidt tot de ontdekking van onbekende aspecten van het bewustzijn. Kortom, het zelf verandert omdat het complexer wordt. Deze ontwikkeling van het zelf is essentieel voor de flow-activiteit.
8. De ervaring is een doel op zichzelf.
‘De enige reden voor het klimmen is het klimmen zelf, het is een kwestie van communiceren met jezelf’
De sleutelfactor van een optimale ervaring is, dat ze een doel op zich is. De term ‘autotelisch’ is ontleend aan twee Griekse woorden: auto (zelf) en telos (doel). Het woord verwijst naar een op zichzelf staande activiteit die niet wordt verricht met het oog op toekomstige beloningen, maar simpelweg omdat ze als activiteit op zich bevrediging schenkt. Het verschil zit in de richting waarnaar de aandacht uitgaat: bij een autotelische activiteit richten wij onze aandacht op de activiteit zelf, terwijl we bij een niet-autotelische activiteit gericht zijn op het resultaat. Je kunt als leerkracht les geven omdat je plezier vind in het doceren en feedback te geven en krijgen tijdens de klas, dit is een autotelische ervaring. Maar wanneer de leerkracht enkel (of vooral) les geeft om geld te verdienen, dan spreken we van een niet-autotelische ervaring. Je kunt aan sport doen voor het plezier van het bewegen (het proces), het ontwikkelen van lichaamsbewustzijn (het proces) of je kunt enkel aan sport doen op het oog om een droomlichaam te ontwikkelen(het resultaat). De motivatie voor de meeste activiteiten zijn noch zuiver autotelisch, noch zuiver exotelisch (activiteiten die worden verricht om zuiver externe redenen). Maar in de flow is het proces tegelijk het doel.
De autotelische ervaring, of flow, tilt het leven op een hoger niveau. Vervreemding maakt plaats voor betrokkenheid, verveling voor genot, hulpeloosheid voor controle, en de geestelijke energie bekrachtigt het zelf, in plaats van verloren te gaan aan externe doelen. Wanneer een ervaring intrinsiek belonend is, rechtvaardigt dat het leven op dát moment.
Als je wil ontdekken hoe je deze flow-ervaring kunt leren ontwikkelen tijdens het lopen kun je nu inschrijven voor een workshop running met HappyFlow of kun je lid worden van het zwem team.
Deze tekst is grotendeels een samenvatting van het boek ‘Flow, psychologie van de optimale ervaring’ van Mihaly Csikszentmihalyi. Vertaald door Henk Moerdijk. Uitgegeven bij Boom Amsterdam. Ik heb de zesde druk uit 2005 gebruikt. In deze tekst neem ik soms letterlijke citaten uit het boek over, om de leesbaarheid te bevorderen vermeld ik dit niet voor elk citaat.
RSS-feed